Czy Polki rzeczywiście często sięgają po antykoncepcję awaryjną? W przeciwieństwie do powszechnych mitów rzeczywistość może być zaskakująca. Liczba kobiet, które z niej korzystają, jest jedną z najniższych w Europie. Badania pokazują, że wiele osób nie jest świadomych możliwości, jakie oferuje ta forma ochrony przed nieplanowaną ciążą. Dlaczego tak się dzieje? Jakie są fakty? Warto podjąć rozmowę na ten temat, aby zwiększyć świadomość i zapewnić kobietom dostęp do rzetelnych informacji na temat ich zdrowia i wyborów reprodukcyjnych.

To nie nastolatki kupują antykoncepcję awaryjną!
Według prof. dr hab. n. med. Mirosława Wielgosia kobiety nie sięgają często po antykoncepcję awaryjną. Odsetek kupujących tabletkę w grupie wiekowej 15-49 lat jest w Polsce jednym z najniższych w Europie. Według danych przekazanych przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego, zaledwie 5% młodych kobiet w wieku 15-24 lat kiedykolwiek skorzystało z tej metody. Mniej z antykoncepcji awaryjnej w Europie korzystają jedynie na Węgrzech (2,4 %) i w Chorwacji (1,9 %). Natomiast najwięcej kobiet w grupie wiekowej 15-24 stosuje ją w Szwecji, Francji, Norwegii i Irlandii – powyżej 11%.
Z badania zrealizowanego przez prof. dr hab. n. med. Violettę Skrzypulec-Plintę (dane badania farmaceutów przeprowadzonego przez Millward Brown) największą grupą sięgającą po ten produkt są osoby w wieku 25-30 lat (45 %). Jednocześnie wśród klientów jest niemal równie dużo mężczyzn (44 %), co kobiet (51%). Prof. dr hab. n. med. Violetta Skrzypulec-Plinta, ekspert kampanii Poranek PO, Kierownik Katedry Zdrowia Kobiety Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach podkreśla, że „nie jest to metoda antykoncepcji, którą stosuje się regularnie, ale raczej awaryjna metoda stosowana po niezabezpieczonym stosunku płciowym lub gdy inne dostępne metody antykoncepcji zawiodą. Umożliwienie swobodnego dostępu do antykoncepcji awaryjnej bez konieczności posiadania recepty jest ważnym krokiem w celu zwiększenia dostępności środków antykoncepcyjnych oraz wzmacniania autonomii kobiet w podejmowaniu decyzji dotyczących zdrowia reprodukcyjnego”.
Czy antykoncepcji awaryjnej nie wolno stosować w wieku okołomenopauzalnym?
Wiele mitów dotyczy nie tylko stosowania antykoncepcji awaryjnej wśród młodych kobiet, ale też znacznie starszych. Jednym z częstych pytań do specjalistów jest stosowanie antykoncepcji awaryjnej w wieku okołomenopauzalnym. Według wytycznych Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników nie ma metody antykoncepcji przeciwwskazanej wyłącznie ze względu na wiek i nie ma dowodów sugerujących, że sam wiek jest czynnikiem ryzyka powikłań związanych z antykoncepcją (Światowa Organizacja Zdrowia). Jednak wraz z wiekiem pojawia się zwiększone ryzyko niektórych schorzeń, w tym otyłości, nadciśnienia, cukrzycy, hiperlipidemii i raka, które należy traktować jako niezależne czynniki ryzyka. U pacjentek, które nie przekroczyły 50 roku życia a obawiających się nieplanowanej ciąży, antykoncepcja powinna być kontynuowana przez co najmniej dwa lata od wystąpienia ostatniej miesiączki. W przypadku kobiet powyżej 50 roku życia ochrona przed niepożądaną ciążą jest zalecana co najmniej przez okres 12 miesięcy od zaprzestania krwawienia.
Antykoncepcja awaryjna dostępna w aptekach
W maju bieżącego roku rozpoczął się program pilotażowy umożliwiający zakup antykoncepcji awaryjnej w aptekach. Program będzie trwał do 30 czerwca 2026 roku. Do udziału zgłosiło się już ponad 1200 aptek. Inicjatywa została przygotowana przez Minister Zdrowia i jest realizowana przez apteki, które podpisały umowę z Narodowym Funduszem Zdrowia na świadczenie usług farmaceutycznych związanych ze zdrowiem reprodukcyjnym. Farmaceuta może wystawić receptę farmaceutyczną na antykoncepcję awaryjną od 15 roku życia po przeprowadzeniu wywiadu z pacjentką. Eksperci uczestniczący w kampanii Poranek PO zwracają uwagę, że łatwy dostęp do bezpiecznej antykoncepcji jest kluczowy dla zdrowia kobiet. „Dzięki tej inicjatywie kobiety mają możliwość uniknięcia stosowania nieprzetestowanych, nieskutecznych lub potencjalnie szkodliwych metod antykoncepcyjnych” – podkreśla prof. dr hab. n. med. Violetta Skrzypulec-Plinta, ekspert kampanii Poranek PO, Kierownik Katedry Zdrowia Kobiety Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach.
Antykoncepcja awaryjna dostępna bezpłatnie i bez recepty w wielu krajach UE
W wielu krajach Europy antykoncepcja awaryjna jest szeroko dostępna. We Francji młodzież poniżej 18 roku życia może otrzymać antykoncepcję awaryjną bezpłatnie. Natomiast w Niemczech jest ona dostępna bez recepty. W Wielkiej Brytanii antykoncepcja awaryjna jest dostępna nie tylko w aptekach, ale również za pośrednictwem usług online i w klinikach zdrowia seksualnego.
Najczęstsze powody sięgania po antykoncepcję awaryjną?
Najczęstszym powodem sięgania po antykoncepcję awaryjną według badań jest pęknięcie lub przerwanie prezerwatywy czy też niezabezpieczony stosunek. Warto dodać, że należy to zrobić w ciągu 3 lub 5 dni od niezabezpieczonego stosunku w zależności od zastosowanego produktu. Jednocześnie eksperci podkreślają, że antykoncepcja awaryjna w żadnym wypadku nie może być stosowana jako zamiennik antykoncepcji długoterminowej. Dodatkowo stosowanie długoterminowej antykoncepcji skutkuje częstszymi wizytami u lekarza ginekologa i ma wpływ na wczesną profilaktykę.
„Zawsze w pierwszej kolejności należy stosować podstawowe metody antykoncepcji jak np. prezerwatywa lub „klasyczna” antykoncepcja hormonalna, natomiast dopiero potem należy sięgać po metody doraźne, czyli antykoncepcję awaryjną, która jest bezpieczna, a mechanizm jej działania polega na opóźnieniu lub hamowaniu owulacji, co zapobiega zapłodnieniu” – dodaje prof. dr hab. n. med. Mirosław Wielgoś, krajowy konsultant w dziedzinie perinatologii, ekspert kampanii Poranek PO.
Tabletka dzień po powinna być stosowana tylko doraźnie w celu zapobiegania nieplanowanej ciąży u kobiet, które nie zastosowały innych metod antykoncepcji lub gdy zastosowane metody antykoncepcji zawiodły. Jest to obecnie najbardziej przystępna metoda antykoncepcji awaryjnej. Natomiast trzeba zwrócić uwagę na fakt, że przyjęcie kilku dawek antykoncepcji awaryjnej w jednym cyklu nie zabezpiecza przed zajściem w ciążę w wyniku kolejnych stosunków seksualnych. Dlatego też do czasu rozpoczęcia następnego cyklu miesiączkowego, zaleca się stosowanie długoterminowych środków antykoncepcyjnych.
„Nie ma dowodów na to, że częste stosowanie antykoncepcji awaryjnej jest złe lub niebezpieczne,
a wskazują na to liczne badania kliniczne. Nie ma ona żadnego odległego wpływu na płodność kobiet i przebieg ich przyszłych ciąż. Należy zwracać uwagę, że z tej metody po prostu trzeba korzystać świadomie” – dodaje prof. dr hab. n. med. Violetta Skrzypulec-Plinta, ekspert kampanii Poranek PO, Kierownik Katedry Zdrowia Kobiety Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach.
Jak usłyszeć głos kobiet?
Bardzo dużo pytań pojawia się w głowach kobiet. Świadomość, że mogą liczyć na profesjonalną pomoc w aptece, wzmacnia ich poczucie odpowiedzialności i niezależności. Psychoonkolog Adrianna Sobol podkreśla, że „rola farmaceutów jest kluczowa. Najważniejsze jest unikanie sytuacji, w których pacjent jest krytykowany, a farmaceuta wyraża swoje opinie. Mamy jeszcze wiele do zrobienia, aby nikt nie krępował się zadawania trudnych pytań. Musimy porzucić temat tabu i zacząć wspierać edukację w tym zakresie”
Program cieszy się także pozytywnymi opiniami wśród młodszych kobiet, które rozpoczynają swoją dorosłą drogę. Opinie kobiet potwierdzają, że ta inicjatywa jest kluczowa dla poprawy jakości życia i zdrowia reprodukcyjnego Polek.